Το τελευταίο χρονικό διάστημα βλέπουν το φως της δημοσιότητας απίστευτα περιστατικά κακοποίησης , εξαθλίωσης κακομεταχείρισής, εκμετάλλευσης, ακόμα και καταγραφή θανάτων σε δομές παιδιών όπου διαβιούν προσωρινά ή επί μακρόν σε δομές ιδρυματικής φροντίδας. Όσο ανοίγει η βεντάλια των αποκαλύψεων, ανακύπτει ένα ντόμινο αποτρόπαιων ενεργειών που πυροδοτεί βαθιά ανησυχία για την «ομερτά» των δομών αυτών. Περιστατικά τα οποία αποδεικνύουν την αναγκαιότητα λήψης μέτρων για την άμεση αντιμετώπιση αυτών των θεμάτων .
Το ζήτημα των συνθηκών λειτουργίας ιδρυμάτων και της προστασίας των δικαιωμάτων των παιδιών που διαβιούν προσωρινά ή επί μακρόν σε δομές ιδρυματικής φροντίδας έχει απασχολήσει επανειλημμένως όλους τους αρμόδιους φορείς καταθέτοντας όλοι εκθέσεις που αντικατοπτρίζουν προβλήματα σχετιζόμενα με το λειτουργικό μοντέλο που ακολουθείται, στρεβλώσεις στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, ανομοιογένεια πρακτικών, ελλείμματα σε ανθρώπινο δυναμικό, υποδομές αλλά και προβλεπόμενες δομές και δημόσιες αρχές και υπηρεσίες που οδηγούν σε μη αποδεκτές εκπτώσεις σε ό,τι αφορά στη προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών που διαβιούν σε δομές ιδρυματικής φροντίδας και εν γένει στην εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντός τους.
Ο μόνος τρόπος να αποφύγουν την θυματοποίηση τα παιδιά, είναι να βγουν από τα ιδρύματα. Έχουμε μείνει εμείς και η Αφρική. Αυτό αποτελεί μια ιστορική ανορθογραφία του συστήματος παιδικής προστασίας στην χώρα μας και ταυτοχρόνως ένδειξη μιας δυστυχώς αυξανόμενης υστέρησης της Ελλάδας σε σχέση με τα διεθνή στάνταρντ στην κοινωνική πολιτική και ως τέτοιο αποτελεί μια πρόκληση για άμεση ανάληψη πολιτικών πρωτοβουλιών αποϊδρυματοποίησης του συστήματος παιδικής προστασίας στην Ελλάδα.
Το καλοκαίρι του 2021 το Υπουργείο Εργασίας παρουσίασε Εθνική Στρατηγική και Σχέδιο Δράσης για την αποϊδρυματοποίηση, που συγκρότησαν οι Ελληνικές Αρχές με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Έκτοτε, δε γνωρίζουμε σε ποιο στάδιο βρίσκεται ούτε η Στρατηγική ούτε το Σχέδιο Δράσης το οποίο μάλιστα περιλάμβανε συγκεκριμένες δράσεις, χρονοδιαγράμματα, συνεργασία με συναρμόδια Υπουργεία και προσδιορισμό των πηγών χρηματοδότησης της κάθε δράσης. Επιπλέον, εξ όσων γνωρίζουμε δεν έχει οριστεί ο μηχανισμός παρακολούθησης .
Δεν υπάρχει χαρτογράφηση. Η αναρχία, στην Ελλάδα κανείς δεν ξέρει ούτε πόσα ιδρύματα έχουμε, ούτε πόσα παιδιά φιλοξενούνται. Άρχισε μια πιο εντατική καταγραφή από την ώρα που η κ. Μιχαηλίδου εφάρμοσε το νόμο Φωτίου ώστε να γραφτούν όλοι οι φορείς σε ένα ηλεκτρονικό σύστημα του υπουργείου. Παρά το ότι υπάρχει μια καταγραφή, ακόμα δεν είναι πλήρης.
Στον νόμο της κ. Μιχαηλίδου, καλώς προβλέπονται υπεύθυνοι προστασίας, αλλά τι έχουμε να περιμένουμε, αν ο υπεύθυνος είναι ένας ακόμα εργαζόμενος του ιδρύματος; Πως θα πάνε τα παιδιά να τον εμπιστευτούν, όταν είναι τόσο εσωτερική διαδικασία ενός φορέα; Αυτός θα μαζεύει καταγγελίες από συναδέλφους του; Δεν έχει εξωτερικότητα με τον θεσμό, για να διασφαλιστεί η λειτουργία του. Πού θα μιλήσουν τα μικρά παιδιά των 6-7 ετών; Πού θα καταγγείλει ο έφηβος; Αυτό προϋποθέτει, έναν ανεξάρτητο μηχανισμό, έξω από το ίδρυμα» και ούτε η Αρχή Διαφάνειας είναι αρμόδια για τέτοιους ελέγχους. Δεν μπορούν να γίνουν σωστοί έλεγχοι με τα εργαλεία της Αρχής Διαφάνειας γιατί οι ελεγκτές θα κοιτάξουν επιφανειακά πράγματα. Δεν υπάρχει η κατάλληλη εμπειρία για να κρίνει αν είναι κακοποιητικό κάτι. Δυστυχώς υπάρχουν πολλά κενά για την ορθότητα το ελέγχου…..
Έχοντας ήδη διανύσει τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, είναι πλέον επιβεβλημένη και επείγουσα η ανάγκη για ένα νέο μοντέλο, για αλλαγή παραδείγματος στο τομέα της παροχής φροντίδας σε ευάλωτα παιδιά και στις οικογένειές τους. Θ πρέπει με σοβαρότητα ο κρατικός μηχανισμός να καταγράψει τις αναγκαίες παρεμβάσεις, θεσμικές μεταρρυθμίσεις και πολιτικές που θα πρέπει να λάβουν χώρα, προκειμένου η χώρα μας να εναρμονιστεί με τις διεθνείς της υποχρεώσεις, το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο για τη προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών, αλλά και τις βέλτιστες πρακτικές που ακολουθούνται στην Ευρώπη και διεθνώς. Παρεμβάσεις που θα επιτρέψουν τη πλήρη εγκατάλειψη του ιδρυματικού μοντέλου φροντίδας και τη –σταδιακή αλλά σταθερή- μετάβαση σε εκείνο της παροχής υποστήριξης οικογενειών και εναλλακτικής φροντίδας στη κοινότητα.
Με τον όρο αποϊδρυματοποίηση εννοούμε τη μετακίνηση φιλοξενούμενων από ιδρυματικές δομές φιλοξενίας, σε κοινοτικές δομές και σε οικογένειες και η κατάργηση της πρακτικής της μακροχρόνιας παραμονής τους σε ιδρύματα, με ταυτόχρονο κλείσιμο ή μείωση του αριθμού ή του μεγέθους των ιδρυμάτων μακροχρόνιας φροντίδας. Για το σκοπό αυτό η μετακίνηση συνοδεύεται από υποστήριξη σε ανοιχτές δομές ώστε οι φιλοξενούμενοι να έχουν καλό επίπεδο ζωής. Δημιουργήθηκαν ιδρύματα για να παρέχουν φροντίδα, τροφή και στέγη σε άτομα με αναπηρίες, προβλήματα διανοητικής υγείας, ηλικιωμένους ή εγκαταλελειμμένα και ευάλωτα παιδιά σε μεγάλες απομονωμένες μονάδες. Μετά τα μέσα του 20ου αιώνα, αποδείχτηκε ότι τα ιδρύματα αυτά δεν μπορούν να εξασφαλίσουν ανθρωποκεντρικές υπηρεσίες και την κατάλληλη στήριξη που απαιτείται για να επιτευχθεί πλήρης ένταξη των ανθρώπων σε κοινότητες. Ο φυσικός διαχωρισμός του από τις κοινότητες και τις οικογένειες περιορίζει σημαντικά την επάρκεια και ετοιμότητα όσων ζουν ή μεγαλώνουν σε ιδρύματα, εμποδίζοντάς τα να συμμετέχουν στην κοινότητά τους και στην ευρύτερη κοινωνία. Για το λόγο αυτό γίνεται σταδιακά μετάβαση από τις «ιδρυματικές υπηρεσίες» στις «υπηρεσίες σε επίπεδο τοπικής κοινότητα με σκοπό τη ενσωμάτωση αυτών των ατόμων και τη πλήρη ένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο.
Καθημερινά τα περιστατικά αυξάνουν και φέρνουν στην επιφάνεια μία σειρά από ελλειμματικές νομοθετικές και θεσμικές προβλέψεις και μη εγκεκριμένων λειτουργικών υπηρεσιών με σκοπό την αντιμετώπιση και την πρόληψη όλων όσων γίνονται.
Ένα τεράστιο πρόβλημα που αναδεικνύεται είναι η έλλειψη της ψυχολογικής υποστήριξης των παιδιών , των εμπλεκόμενων σε αυτές τις δομές και των οικογενειών των παιδιών αυτών , η έλλειψη έμπρακτων υποδειγματικών ποινών , η αξιολόγηση του προσωπικού των δομών , κλπ.. Και το ένα περιστατικό διαδέχεται το άλλο , για παράδειγμα τα προβλήματα σε άλλες δομές όπως τα γηροκομεία που κανείς δε γνώριζε και τώρα όλοι διεκδικούν το δίκιο τους , και το πιο τραγικό η χθεσινή αποκάλυψη της σύγχρονης Μειδίας που έχει σοκάρει το Πανελλήνιο της οποίας όμως το ένα παιδί είχε δοθεί σε ανάδοχη οικογένεια λόγω διαπίστωσης κακοποίησης του αλλά το άλλο έως τώρα δεν είχε αναζητηθεί από της αρχές με σκοπό την όποια εξέταση του σωματική ή ψυχολογική , γιατί αν το αναζητούσαν για κάτι τέτοιο θα έβγαινε νωρίτερα η αλήθεια στο φως .
Τα ιδρύματα δεν έγιναν για να μπαίνει ένα παιδί μέσα και να μένει όλη του τη ζωή εκεί. Η Πολιτεία οφείλει να προωθήσει αποτελεσματικές τομές που στον άξονα τους θα αποσκοπούν στην αποιδρυματοποίηση και το κλείσιμο όλων των ιδρυμάτων. Στο μεσοδιάστημα θα πρέπει τουλάχιστον να προχωρήσει στο κλείσιμο αυτών που έχουν μετατραπεί σε κολαστήρια και να διασφαλίσει τον αυστηρό έλεγχο των υπολοίπων στη βάση των δικαιωμάτων των παιδιών.
Δυστυχώς ο εκσυγχρονισμός της χώρας μας και της κοινωνίας μας βρίσκεται και σε αυτό το τομέα μόνο στα λόγια χρόνια τώρα . Θεωρούμαστε Ευρωπαίοι πολίτες όχι όμως σε ότι αφορά τα δικαιώματα των πολιτών των ευάλωτων και ευπαθών ομάδων και της συμμόρφωσης μας με ότι ορίζει ο Ευρωπαϊκός κανονισμός σε πάρα πολλές περιπτώσεις. Είθε λοιπόν η ώρα να μπορέσουμε να κατακτήσουμε ένα πραγματικά δημοκρατικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς που εν τέλει θα είναι και αυτός που θα αναβαθμίσει τη ζωή μας. Θα είναι το διαβατήριό μας στο να μπορούμε πραγματικά, να νοιώθουμε και να αποκαλούμαστε Ευρωπαίοι.
