Η «Φαίδρα» της Μαρίνας Τσβετάγιεβα ανέβηκε την περασμένη χρονιά στο Θέατρο Σημείο, σε σκηνοθεσία Νίκου Διαμαντή και σε μετάφραση (από τα αγγλικά) Χρήστου Χρυσόπουλου (με τη συνδρομή της Έλενας Ριζίκοβα για το ρωσικό πρωτότυπο). Η μετάφραση κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό και σε βιβλίο, στη σειρά «Η γλώσσα του θεάτρου» των εκδόσεων Νεφέλη, με επίμετρο της Δήμητρας Κονδυλάκη.
Η Τσβετάγιεβα γεννήθηκε στη Μόσχα το 1892 και αυτοκτόνησε το 1941 στην πόλη Γιελαμπούκα (δυο χρόνια νωρίτερα η κόρη της είχε φυλακιστεί κι ο άντρας της είχε εκτελεστεί από το σταλινικό καθεστώς ενώ η άλλη της κόρη χάθηκε στον μοσχοβίτικο λιμό του 1920). Με έντονη μουσικότητα και αποσπασματική γλώσσα στον στίχο της, η Τσβετάγιεβα σφράγισε τη ρωσική ποίηση του 20ου αιώνα, βαθιά επηρεασμένη από τον Πούσκιν, και η μεγάλη ποιητική της πνοή γίνεται ολοφάνερη και στη θεατρική «Φαίδρα» – χάρη και στην ιδιαίτερη συγκινησιακή φόρτιση με την οποία έχει προικίσει τον λόγο του ο μεταφραστής.
Η Τσβετάγιεβα εκκινεί από την ηρωίδα του Ευριπίδη, που διχάζεται ανάμεσα στην ερωτική παρόρμηση και το ιδανικό της τιμής (την πίστη σε ένα υπέρτερο χρέος), από ένα σημείο, ωστόσο, και πέρα σπεύδει να εφαρμόσει τη δική της γραμμή. Αν στον Σενέκα (τον άλλο εκπρόσωπο της αρχαιότητας που επεξεργάστηκε τον μύθο της Φαίδρας), η πρωταγωνίστρια επιβεβαιώνει τη στωική σύλληψη του κόσμου και μεταμορφώνεται σε σκοτεινή, μοχθηρή φιγούρα, που χάνοντας τη λογική της από έρωτα (τον έρωτα για τον Ιππόλυτο) υποχρεώνεται να αυτοκτονήσει, αναλαμβάνοντας εντέλει το βάρος της ευθύνης της (οι Στωικοί πίστευαν ότι οι άνθρωποι δεν πρέπει να κρύβονται πίσω από τους θεούς για τις πράξεις τους), η Φαίδρα της Τσβετάγιεβα είναι επικεντρωμένη στον ανυπόληπτο έρωτά της για τον Ιππόλυτο, ο οποίος είναι ο γιος του βασιλιά Θησέα από τον πρώτο του γάμο.
Ο θάνατος αποτελεί εν προκειμένω τη μοναδική διέξοδο για μια γυναίκα που έχει παραδοθεί χωρίς ελπίδα και ψυχική σωτηρία στις φλόγες της αγάπης. Όσο για τον Ιππόλυτο, δεν θα προδώσει ποτέ την αφοσίωσή του στη θεά Άρτεμη και την αμαζόνα μάνα του (αρνείται βίαια την ερωτική επιστολή την οποία του στέλνει η Φαίδρα), αν και θα πεθάνει άδικα από το χέρι του Θησέα στον οποίο τον έχει διαβάλει κατά τον απεχθέστερο τρόπο η τροφός της Φαίδρας – πρόσωπο με παίζει καθοριστικό ρόλο στην τραγική εκδοχή του μύθου όπως την προβάλλει η Τσβετάγιεβα.
Γραμμένη τα πρώτα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης, η «Φαίδρα» αποτελεί έναν αφειδώλευτο ύμνο στη γυναίκα και τους μοιραίους δεσμούς της με τον έρωτα ενώ επιφυλάσσει μια σειρά υψηλών στίχων για τη γυναικεία γονιμότητα. Η μετάφραση του Χρυσόπουλου απηχεί όλη την ένταση και την καταστροφική μανία της τραγωδίας που ξαναγράφει στις αρχές του 20ου αιώνα η Τσβετάγιεβα ενώ παράλληλα καταφέρνει να αποκαλύψει το λυρικό βάθος της ποιήτριας: μια ποιήτρια που φτάνει απείραχτη και στην εποχή μας αφού τίποτε από τα αισθήματα και τα λόγια των πρωταγωνιστών δεν μοιάζει παλαιικό και ξεφτισμένο από τον χρόνο. Πολλώ δεν μάλλον που διασώζει κάτι τόσο από το αρχαϊκό πάθος του Ευριπίδη όσο και από τη μάχη του Σενέκα με τους σιδερένιους κανόνες της λογικής.
Βιβλιοκριτική, του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
ΑΠΕ
