Σε λοφώδη τοποθεσία 20 χλμ. δυτικά της Καστοριάς προς την ελληνοαλβανική μεθόριο βρίσκεται ο οικισμός της Οινόης σε υψόμετρο 730 μ. Βορειά του το μικρό βουνό της Φλατσάτας (1061 μ) και πλάι του το ρέμα . Η ύπαρξή του μαρτυράται ήδη από τα κατάστιχα του 15ου αι. Ήταν μικτός οικισμός μουσουλμάνων και γηγενών χριστιανών με ισχυρή πλειοψηφία των πρώτων. Στις αρχές του 20ου αι. κατά τον Μακεδονικό Αγώνα οι χριστιανοί της Οινόης τάχθηκαν με το Πατριαρχείο και οπλαρχηγός αναδείχθηκε ο Ιωάννης Ζήσου.
Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών στην Οινόη εγκαταστάθηκαν 153 οικογένειες με 565 άτομα αποκλειστικά από τον Πόντο. Βασικότεροι τόποι καταγωγής των προσφύγων ήταν: α) Η παραθαλάσσια πόλη Οινόη (Ünye), το βυζαντινό Οίναιον και τα ορεινά χωριά της Κιρέστεπε (Kiraztepe), Βογμαλή (Boğmalık), Μέλποχλου και Ντερέπασι (Derebaşı), που ανήκαν ιστορικά στην Μητρόπολη Νεοκαισαρείας και σήμερα στην Επαρχία Ορντού, β) Οι οικισμοί Κούτουλα (Kırantaş) και Λαραχανή (Akarsu) της Μητρόπολης Ροδοπόλεως που σήμερα ανήκουν στην Περιοχή Ματσούκας της Επαρχίας Τραπεζούντας και γ) Οι ορεινοί οικισμοί Τσιλάρ (Dumantepe), Λιμάντερε (Çamlıca) και Τσάγκερις (Yüksekyayla) που ανήκαν στη Μητρόπολη Νεοκαισαρείας και σήμερα στην Περιοχή του Τέρμε της Επαρχίας Σαμψούντας. Οι μουσουλμάνοι του χωριού εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Νεάπολη (Nevşehir) της Καππαδοκίας.
Το έτος 1927 το παλιό όνομα του χωριού Όσιανη μεταβλήθηκε σε Οινόη, μιας και οι περισσότεροι πρόσφυγες κατάγονταν από την περιοχή της Οινόης του Πόντου. Αν και η Εταιρεία Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.Π) προσμετρούσε την Οινόη ως αμιγή προσφυγικό οικισμό, δεν ήταν, καθώς υπήρχαν 10 περίπου οικογένειες γηγενών. Πάντως, η έλευση των προσφύγων ήταν καταλύτης για το νέο ξεκίνημα του χωριού και την αλλαγή της εικόνας του. Ο παλιός μικρός ναός της Αγ. Παρασκευής κατεδαφίστηκε και χτίστηκε στη θέση του ο νέος της Κοίμησης Θεοτόκου (1932). Το μουσουλμανικό τέμενος του Μουσταφά Αγά στέγασε το δημοτικό σχολείο για κάποια έτη και έπειτα κατεδαφίστηκε. Η διανομή των γαιών του αγροκτήματος έγινε το 1929 και ακολούθησε αναδασμός το 1965, ενώ διανομή των οικοπέδων του συνοικισμού το 1967. Αναφορικά με τα διδακτήρια, το νέο δημοτικό σχολείο ανεγέρθηκε το 1956, το γυμνάσιο το 1990 και το νηπιαγωγείο το 2000.
Σημαντικές προσωπικότητες της Οινόης ήταν ο γηγενής μακεδονομάχος Ιωάννης Ζήσου (1875-1908), από την πρώτη γενιά προσφύγων ο πρώτος ιερέας π. Ευστάθιος Αμανατίδης (παπα-Στάθιον) (1864-1941) και από τη δεύτερη γενιά προσφύγων ο Ευστάθιος Πελαγίδης (1936- ) Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας του Παν. Δυτ. Μακεδονίας, που έχει σπουδαίο ερευνητικό και συγγραφικό έργο για τον Μικρασιατικό Ελληνισμό και την αποκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα, αλλά και ο εκπαιδευτικός, Κοινοτάρχης Οινόης και Δήμαρχος Αλιάκμονα Ευστάθιος Ζαρομυτίδης ( -2011).
Βιβλιογραφία
Ε. Πελαγίδης, «Από τις μαρτυρικές πατρίδες της Ανατολής στην Οινόη της Καστοριάς : μια πρώτη γραφή», Ποντιακή Εστία 53 (Νοε – Δεκ 1983)· Ε. Πελαγίδης, Η ανεξάντλητη Οινόη Καστοριάς (1923 – 2005) (2η έκδοση), Δήμος Αλιάκμονα Νομού Καστοριάς, Θεσ/νίκη 2005· Ε. Πελαγίδης, «Η Οινόη της Καστοριάς (1923-2008): Η διαδρομή ενός προσφυγικού οικισμού. Από τις μαρτυρικές πατρίδες της Ανατολής στην Οινόη της Καστοριάς» στο Ι. Κολιόπουλος – Ι. Μιχαηλίδης (επιμ), Οι πρόσφυγες στη Μακεδονία: Από την τραγωδία στην εποποιΐα, ΕΜΣ, Αθήνα 2009, σ. 340-352
