Στις λίαν δυσπρόσιτες κορυφές όλων σχεδόν των ασβεστολιθικών βουνών Καστοριάς και Βοΐου υπάρχουν αρκετές προϊστορικές ακροπόλεις τής προκεραμικής εποχής.
Τα τείχη τους είναι εντυπωσιακά και αινιγματικά, είναι κτισμένα με ογκόλιθους χωρίς συνδετικό κονίαμα κι έχουν μέγιστο σωζόμενο ύψος περίπου 1,5 μ.
Ο Καστοριανός δάσκαλος Γ. Αλεξίου πληροφορήθηκε την ύπαρξή τους το καλοκαίρι του έτους 1970 (πριν από μισόν αιώνα !) και από τότε επισκέπτεται μερικές απ΄ αυτές, όταν του δίνεται η ευκαιρία.
Η Προϊστορική Ακρόπολη “Μελίσσι”
Πέντε χιλιόμετρα περίπου νότια του χωριού Γέρμας, προς την μεριά του Βογατσικού και στην ψηλότερη κορυφή ενός απότομου ασβεστολιθικού βουνού, που ονομάζεται “Μελίσσι”, σώζεται ένα σπουδαίο προϊστορικό οχυρό. Πρόκειται για ένα λιθόκτιστο τείχος, που ομοιάζει καταπληκτικά, τόσο στον τρόπο κατασκευής του, όσο και στις διαστάσεις (πλάτος και ύψος), με τα τείχη των άλλων προϊστορικών ακροπόλεων της Ορεστίδας, π.χ. με το τείχος του Άι – Θανάση της Καστοριάς.
Το εν λόγω τείχος περιβάλλει σχεδόν ολόκληρη την βουνοκορφή, αφήνοντας ακάλυπτη μόνο την ανατολική της πλευρά, που ήταν πολύ απότομη και ως εκ τούτου απόρθητη.
Όπως προαναφέρθηκε, το τείχος είναι λιθόκτιστο, κατασκευασμένο με ογκόλιθους, που υπήρχαν άφθονοι μέσα κι έξω από την περιφέρεια του. Συνδετική ύλη δεν χρησιμοποιήθηκε, ήταν όμως πολύ καλά δομημένο και γι’ αυτό σώζεται μέχρι σήμερα. Θύρα εισόδου – εξόδου δεν είχε, αφ’ ενός μεν διότι το ύψος του ήταν πολύ μικρό, περίπου ένα μέτρο, κι αφ’ ετέρου, διότι υπήρχε κενό διάστημα προς ανατολάς, απ’ το οποίο εύκολα μπαινόβγαιναν οι υπερασπιστές του.
Στο εσωτερικό της ακρόπολης δεν υπάρχουν καθόλου κεραμικά, ούτε ένα θραύσμα, γεγονός που μας επιτρέπει να την χρονολογήσουμε στην προκεραμική φάση της νεολιθικής εποχής. Κατά την περίοδο αυτή, σύμφωνα με τους προϊστοριολόγους, οι προγονοί μας ήταν αποκλειστικά κυνηγοί και δεν είχαν εφεύρει ακόμη την αγγειοπλαστική. Διέτρεχαν όμως θανάσιμους κινδύνους από τους ημιάγριους συνανθρώπους τους και γι’ αυτό οχύρωναν πετρώδεις άδενδρες και απόκρημνες κορυφές βουνών, όπως στην προκειμένη περίπτωση.
Αν ρίξουμε μια ματιά στο χάρτη της περιοχής, θα δούμε ότι η εξεταζόμενη ακρόπολη, κατέχει μία πολύ σπουδαία γεωγραφική θέση. Συγκεκριμένα, καταλαμβάνει την μία. όχθη του ρέματος “Πόρος” και μαζί με την προϊστορική ακρόπολη “Καστρί”, της απέναντι όχθης, ελέγχανε το ρέμα και την αντίστοιχη δίοδο. Από την δίοδο αυτή διέρχονταν μέχρι τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Κυρατζήδες, που μεταφέρανε προϊόντα από την νότια Ελλάδα στην Πελαγωνία και αντίστροφα.
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε την μεγάλη σημασία που είχε η ακρόπολη “Μελίσσι”, για τους ανθρώπους της νεολιθικής εποχής. Από αρκετές επιτόπιες επισκέψεις μου οδηγήθηκα στο συμπέρασμα, ότι οι υπερασπιστές της ακρόπολης πρέπει να προμηθεύονταν νερό απ’ την πηγή «Καλόγρια», που αναβλύζει ακόμη και σήμερα το λιγοστό νερό της σε απόσταση 300 μ. περίπου. Το νερό αυτό θα το μεταφέρανε οπωσδήποτε με δερμάτινα ασκιά, αφού δεν γνώριζαν ακόμη την κατασκευή πήλινων δοχείων.
Στο εσωτερικό της ακρόπολης δεν υπάρχουν ίχνη πέτρινων οικημάτων ή άλλων μόνιμων κατασκευών. Η διαπίστωση αυτή μας επιτρέπει να συμπεράνουμε, ότι οι προϊστορικοί άνθρωποι θα τη χρησιμοποιούσαν μόνο περιστασιακά, σε περίπτωση πολύ μεγάλου κινδύνου, οπότε και θα διέμεναν σε πρόχειρες ξύλινες καλύβες ή δερμάτινα αντίσκηνα.
Οπτική επαφή η εν λόγω ακρόπολη είχε μόνο με την ακρόπολη « Καστρί», που βρίσκεται στην άλλη πλευρά του “Πόρου”, προς το χωριό Δρυόβουνο Κοζάνης. Και η ακρόπολη “Καστρί”, όπως δείχνει η κατασκευή της πρέπει να είναι. της ίδιας εποχής και ως εκ τούτου εξίσου ενδιαφέρουσα.
Γιώργος Τ. Αλεξίου
